ตำนานดอกขูลู  และ  ดอกนางอั้ว

               อันเป็นเรื่องราวของความรักอมตะ   ของสองหนุ่มสาวที่จบลงด้วยความเศร้า  ทำให้กล้วยไม้ดอกเล็ก ๆ น่ารักนี้ได้ชื่อตามนิทานอีสาน- ลาว เรื่อง  ท้าวขูลู-นางอั้ว   ซึ่งมีเรื่องย่อ ๆ ดังนี้

              ท้าวขูลูเป็นชายหนุ่มรูปงามลูกเจ้าเมืองกาสี    นางอั้วอำคาก็เป็นสาวน้อยแสนสวยธิดาของเจ้าเมืองกาย    พ่อแม่ของสองหนุ่มสาวเคยเป็นเสี่ยวฮักเสี่ยวแพง(เพื่อนร่วมสาบาญ)  กันมาก่อน  แล้วห่างเหินไปด้วยหนทางระหว่างเมืองกาสี  กับเมืองกายนั้นแสนไกล  และพ่อของทั้งสองก็ด่วนตายไปก่อนเหมือนกันอีก                       

            แต่ด้วยบุญนำกรรมแต่งแต่ปางหลัง   ทำให้ท้าวขูลู กับนางอั้ว   เกิดความรักผูกพัน   ตั้งแต่วินาทีแรกที่ได้พบหน้าเมื่อคราท้าวขูลูเดินทางข้ามป่า  ข้ามภู  ข้ามแม่น้ำลำธารมาเยือน

            แต่....   เรื่องราวมันผันแปรด้วยว่า   แม่ของอั้วอำคานั้นกลับมีใจเอนเอียง  อยากให้ลูกสาวแต่งงานกับคนใกล้ดีกว่าจะได้พึ่งพิง    ด้วยขูลูก็อยู่ไกลถึงเมืองกาสี    และมีภาระต้องดูแลปกครองบ้านเมืองแทนพ่ออยู่แล้ว เธอเห็นว่าหนุ่มขุนลางผู้เป็นขุนขอมนั้น อยู่ใกล้ชิด และ เทียวไล้เทียวขื่อมาเอาอกเอาใจ  สม่ำเสมอ  ฝ่ายแม่ของงท้าวขูลูก็ร้อนใจในเรื่องนี้   จึงรีบยกขบวนขันหมากมาจากเมืองกาสี  พร้อมกันนั้นท้าวขุนลางก็ยกขันหมากมาเช่นกัน  จึงมีการตกลงกันทำพิธีเสี่ยงสายแนนขึ้น

            เสี่ยงสายแนน  เป็นพิธีกรรมโบราณที่หายสูญไปแล้วในปัจจุบัน  เป็นการเสี่ยงทาย  ผ่านแม่ม้อน(นางทรง)ขึ้นไปถามพญาแถนว่าสองหนุ่มสาวใดเป็นคู่มาแต่หลังหรือไม่  

และผลก็ปรากฏออกมาว่า  สายแนนของทั้งสองนั้นกอดเกี้ยวเกี่ยวพันกันแน่นในส่วนต้น  แต่ปลายนั้นกลับหันหนีแยกออกจากกัน    แม่นางอั้วจึงได้ทีเอาตัวลูกสาวเข้าไปขังไว้ในปราสาท   รอเวลาจะแต่งงานกับขุนลาง   ชาวเมืองกาสีทั้งหลายต้องยกขบวนกลับด้วยความผิดหวัง    เป็นเหตุให้นางอั้วคนงามฆ่าตัวตายโดยลักลอบออกไปคนเดียวในป่า    เธอใช้ชายผ้าสไบผูกคอตนเองกับต้นจันทน์    

           เมื่อขูลูได้ยินข่าวจึงแทงคอตัวเองตายตามกันไป    เพื่อจะได้พบกันบนฟ้าตามสัญญาที่เคยพร่ำพรอดต่อกันไว้  ความเศร้าเข้าครอบคลุมทั้งสองเมือง  ทิฐิมานะของนางพญาแม่ม่ายแห่งเมืองกายทำให้เกิดโศกนาฏกรรมนี้    นางยอมแห่ศพลูกสาวไปทำพิธีพร้อมกันกับศพชายหนุ่มคนรักของลูกสาว  ณ  กลางหนทางที่เชื่อมต่อระหว่างสองเมือง

           ต่อมา    ณ  บริเวณนั้นเองจึงมีดอกกล้วยไม้ดินดอกเล็ก ๆ สีขาวพรับพราวขึ้นมา  คล้ายจะแย้มยิ้มกับทุกคนที่ผ่านพบ  นั่นคือดอกนางอั้ว   

นางอั้วเคี่ยมผิดหวังรักครั้งแรก
ฤดีแหลกสลายจำลาล่วง
ด้วยจิตมั่นรักแท้ทั้งแดดวง
แม่พุ่มพวงกำเนิดร่างเป็นเอื้องนางอั้ว

ท้าวคูลูทราบข่าวรวดร้าวจิต
เต็มใจปลิดชีพสูญเพื่อทูนหัว
กำเนิดเป็นเอื้องคูลูอยู่ข้างตัว
กับนางอั้วร่วมภิรมย์รักสมปอง

กุ้งก้ามกราม